Szalunki budowlane a przepisy BHP – co musisz wiedzieć?

• Przepisy BHP a odpowiedzialność kierownika budowy – kto odpowiada za bezpieczeństwo przy montażu szalunków?
• Szalunki w kontekście przepisów dotyczących prac na wysokościach — jak minimalizować ryzyko?
• Certyfikaty i normy bezpieczeństwa dla sprzętu szalunkowego – na co zwracać uwagę?
• Procedury awaryjne i plany ewakuacyjne podczas pracy z szalunkami — co robić w przypadku zagrożenia?

Przygotowując szalunki budowlane, trzeba pamiętać, że jednym z najważniejszych kryteriów doboru właściwego rozwiązania jest zapewnienie użytkownikowi bezpiecznego montażu oraz demontażu szalunków.

Kto odpowiada za bezpieczeństwo przy montażu szalunków i jak minimalizować ryzyko w czasie pracy?

Przepisy BHP a odpowiedzialność kierownika budowy – kto odpowiada za bezpieczeństwo przy montażu szalunków?

Za bezpieczeństwo na budowie odpowiada kierownik budowy oraz osoby, które odpowiedzialne są za nadzór prowadzonych prac. Na kierowniku budowy, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, ciąży odpowiedzialność za organizację i realizację prac, zgodnie z obowiązującymi przepisami BHP. Powinien on też dopilnować, aby były one należycie przestrzegane przez osoby pozostające na placu budowy. Nie jest on jedyną osobą, na której spoczywa odpowiedzialność, chociaż to on odpowiada za organizację i koordynację działań.

Przy większych inwestycjach odpowiedzialność za przestrzeganie przepisów BHP spoczywa także na koordynatorze ds. BHP, który wspiera kierownika w monitorowaniu, czy przepisy i regulaminy są przestrzegane. Na uwagę zasługuje fakt, że zgodnie z przepisami, każdy pracownik ma obowiązek przestrzegania przyjętych zasad, a jeśli nie stosuje się do wytycznych przełożonych, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności.

W kontekście prac związanych z wykonaniem szalunków pracownicy budowlani mają obowiązek stosować środki ochrony indywidualnej, w szczególności kaski. Powinni też posiadać odpowiednie przeszkolenie do wykonywania tego typu prac. Jeśli podczas wykonywania obowiązków stwierdzą nieprawidłowości lub uszkodzenie elementów systemów szalunkowych, ich obowiązkiem jest zgłoszenie tego faktu swoim przełożonym.

Szczegółowy zakres odpowiedzialności poszczególnych osób pracujących na budowie określony został w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2023 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlanych, w Ustawie Prawo budowlane oraz w normach technicznych (np.: PN-EN 12812:2008).

Szalunki w kontekście przepisów dotyczących prac na wysokościach — jak minimalizować ryzyko?

O pracy na wysokości mówi się, jeśli jest ona realizowana co najmniej 1m nad podłożem. Termin ten odnosić się może do wielu realizowanych na placu budowy zadań, w tym montażu i demontażu szalunków, które niezbędne są podczas wznoszenia wyższych kondygnacji.

Ryzyko wypadku podczas pracy na wysokości należy minimalizować, a sposoby na zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom wskazane zostały przez Ustawodawcę w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlanych. W szczególności obejmują one:

• balustrady ochronne — montując szalunki na wysokości, stosowane muszą być balustrady ochronne, montowane na krawędziach stropów i platform roboczych, w tym rusztowań, minimalizując ryzyko upadku; balustrada powinna zostać zamontowana na poziomie 1,1 m (poręcz główna);
• siatki ochronne — jeśli nie ma możliwości montażu balustrady, wówczas powinno się montować siatki ochronne, muszą one być właściwie zakotwiczone oraz dokładnie sprawdzone przed rozpoczęciem prac budowlanych;
• systemy asekuracyjne — montowanie szalunków na wysokości wymaga zabezpieczenia w postaci wykorzystania odpowiednio dobranych uprzęży bezpieczeństwa, lin asekuracyjnych, a każdy z pracowników powinien posiadać odpowiednie przeszkolenie.

Dobrze przygotowany pracownik wie nie tylko jak prawidłowo montować i demontować szalunki budowlane, musi zostać przygotowany i przeszkolony, aby potrafił korzystać z dostępnych zabezpieczeń. W ramach przygotowania powinien przejść szkolenie związane z używaniem uprzęży i lin asekuracyjnych, powinien umieć ocenić ryzyko związane z wykonywaniem prac. Musi też znać procedury, jakie obowiązują na budowie, jeśli dojdzie do upadku z wysokości.

Certyfikaty i normy bezpieczeństwa dla sprzętu szalunkowego – na co zwracać uwagę?

Stosowane na placu budowy systemy szalunkowe powinny posiadać odpowiednie certyfikaty lub być wykonywane wg projektów indywidualnych, potwierdzając, że elementy spełniają przewidziane prawem przepisy.

Szczególną uwagę należy zwrócić na to, aby produkty, takie jak: stemple budowlane, szalunki fundamentowe,  szalunki ścienne, szalunki stropowe, szalunki słupowe, płyta szalunkowa, czy sklejka szalunkowa spełniały normy europejskie i polskie, w kontekście wyboru szalunków najważniejsza jest norma PN-EN 12812:2008, a także PN-EN 1065 i PN-EN 74.

Procedury awaryjne i plany ewakuacyjne podczas pracy z szalunkami — co robić w przypadku zagrożenia?

Praca z szalunkami, szczególnie gdy zadania realizowane są na wysokości, niesie ze sobą wiele zagrożeń, dlatego na każdym placu budowy obowiązują określone zasady bezpieczeństwa, procedury awaryjne i plany ewakuacji, a każda osoba przebywająca na placu budowy musi zostać odpowiednio przeszkolona. Procedury najczęściej związane są z sytuacjami, takimi jak uszkodzenie szalunków, upadki z wysokości oraz szereg innych, w których opisuje się zagrożenia typowe dla branży budowlanej.

W sytuacji, gdy stwierdzi się, że szalunki uległy uszkodzeniu, należy bezwzględnie przerwać wykonywaną pracę. Bezpieczeństwo pracowników jest bowiem priorytetem. Pracowników należy bezwzględnie ewakuować z zagrożonego terenu, odpowiednio zabezpieczyć obszar oraz oznaczyć zagrożenie, aby nikt nie znalazł się w strefie ryzyka. Następnym krokiem jest ocena sytuacji, którą wykonuje osoba posiadająca odpowiednie uprawnienia i kwalifikacje. Najczęściej jest to kierownik budowy lub inspektor BHP. Oceniają oni rozmiar szkody oraz podejmują decyzję o dalszym postępowaniu. Prowadzenie dalszych prac jest możliwe tylko po usunięciu problemu. W zależności od stopnia uszkodzenia elementów konieczna może być ich wymiana lub naprawa (np. dodatkowe wzmocnienie konstrukcji).

W przypadku upadku z wysokości najważniejszy jest czas. Priorytetem jest jak najszybsze udzielenie pomocy medycznej poszkodowanemu. Dotyczy to zarówno pierwszej pomocy przedmedycznej, jak i wezwania odpowiednich służb ratowniczych. Gdy dojdzie do wypadku, należy bezwzględnie wstrzymać prace budowlane w danej strefie, zabezpieczyć miejsce zdarzenia oraz zapewnić służbom możliwość szybkiego dotarcia do ofiary wypadku. Bardzo ważne jest też określenie przyczyn wypadku, szczególnie w kontekście potencjalnego zagrożenia dla innych osób. Jeśli zachodzi taka konieczność, niezbędna może okazać się natychmiastowa ewakuacja. W takiej sytuacji bardzo ważne jest, aby każdy z pracowników znał plan ewakuacyjny, w tym drogi ewakuacyjne i miejsce zbiórki. Wiedza ta pozwala określić obszar strefy zagrożenia, który musi zostać wyraźnie oddzielony, zabezpieczony i oznaczony.